Ze lijken onweerstaanbaar met elkaar verweven. Een rouwende staat vaak zelf versteld van hoe groot de schuldgevoelens zijn die hij of zij ervaart.
Zoals Carla, wiens man was gestorven na een huwelijk van 24 jaar. Carla: “Ik weet dat ik veel van hem heb gehouden. Ik weet ook dat ik het vaak heb gezegd. Ik weet ook dat hij wist dat ik veel van hem hield. En nu zijn er die diepe schuldgevoelens: dat ik toen hij ziek was, niet genoeg heb gezegd dat ik van hem hield, dat ik niet gezegd heb dat ik altijd van hem zal blijven houden. Rationeel weet ik wel dat het niet klopt, maar toch diep van binnen zitten die schuldgevoelens.
De laatste dagen van zijn leven lag hij in een hospice. Dat wilde hij zelf. Hij wilde dat ik als echtgenoot afscheid van hem kon nemen en niet als verzorgster. Ik herinner me dat als een afschuwelijke periode. Wat had hij graag thuis willen blijven. Hij ging alleen maar om mij te ontlasten. Ik voel me zo egoïstisch. De kinderen vertellen dat deze herinnering helemaal niet waar is. Hun vader vond het juist fijn, het samenzijn met ons vieren, terwijl de verpleging de zorg op zich nam. De diepgaande gesprekken die we blijkbaar hebben gehad. Maar ik kan me daar niets van herinneren. Ik voel enkel een diep schuldgevoel dat hij niet thuis heeft mogen sterven. Ik probeer onze gesprekken terug te halen, waarin we besloten hebben dat hij zijn laatste dagen in een hospice door zou brengen. Maar voor mijn gevoel is het gewoon mijn keuze geweest, omdat ik het te vermoeiend vond om voor hem te zorgen. De herinnering dat hij zelf de benodigde papieren heeft ingevuld terwijl ik naast hem zat om hem te overtuigen thuis te sterven, wil ik niet geloven.“
Dit is zomaar een voorbeeld. Er zijn andere voorbeelden van schuldgevoelens die het rouwen extra moeilijk maken. Schuldgevoelens waarvan je weet dat ze rationeel niet waar zijn. Maar schuldgevoelens, zijn zoals het woord al zegt gevoelens, en die hebben op het eerste gezicht niets van doen met onze ratio. Zeker in de grote wond van rouw kan een kleine ‘misstap” al enorme schuldgevoelens veroorzaken.
Zowel irreële als reële schuldgevoelens kunnen een rouwproces blokkeren, ondanks dat schuldgevoelens normaal zijn als je rouwt. Houd de schuldgevoelens dus niet voor jezelf, maar praat erover. Ontkennen van de schuldgevoelens helpt vaak niet. Wel het samen kijken en bevestigen van wat je allemaal wel goed hebt gedaan. Zodat de gevoelens van schuld kunnen wegebben.
Leven en Loslaten 