In een periode van rouw en verlies is je blik vertroebeld. Waar je stond in het leven is niet meer duidelijk, je streven naar een bepaald doel lijkt alle belangrijkheid te hebben verloren. Het enige wat je ziet is de lege plaats van degene die weg is gegaan of overleden is. Het enige wat je voelt is verdriet en de pijn van het gemis. Zowel wie je voorheen was en wie je toen zou willen zijn, waar je naar streefde is vertroebeld. En soms is het niet erg om even in die vertroebeling te blijven. Want ook al kun je je dat niet voorstellen in zo’n periode, het zal weer veranderen en je blik wordt weer helder. Daarmee zeg ik niet dat je weer dezelfde wordt, en dezelfde doelen gaat nastreven, maar enkel dat je blik weer helder wordt. Dat je weer weet wie je bent en wat je wilt. Lees verder →
Een kind, vooral een kind onder de vijf tot zeven jaar, is heel gevoelig voor de emoties die een verzorger heeft. Mijn vierjarige kleinzoon was daar van de week weer een mooi voorbeeld van. Leuk om te zien. Niet zijn heftige emoties, hoewel hij erg schattig wordt van nerveuze gevoelens, maar het feit dat je weer ziet dat het inderdaad zo werkt. Je weet het, maar soms vergeet je het als je geen duidelijke voorbeelden voor je hebt. En daarom deze blog. Lees verder →
Soms breekt mijn hart als ik zie wat familieruzies doen in het leven van kinderen en adolescenten in de rouw. Recentelijk ontving ik nog een email van een meisje van 17 jaar, die een half jaar geleden haar grootvader heeft verloren. Hoewel haar grootouders de eerste tien jaar van het leven van het meisje de vaste oppas waren en ze dus heel veel tijd met haar grootvader had doorgebracht, was de relatie tussen haar ouders en grootouders de laatste jaren zodanig bekoeld, dat het gezin zelfs niet naar de afscheidsdienst van opa was geweest. Lees verder →
“Wat voel je nu?” vraag ik aan Kathleen. “Niets” zegt ze, “helemaal niets”. Ik voel helemaal niets als ik aan mijn moeder denk.” Kathleens moeder heeft het gezin verlaten toen Kathleen negen jaar oud was. Elk jaar met Kerstmis en haar verjaardag krijgt ze een kaartje van haar moeder, maar verder contact is er niet meer. Kathleens moeder vindt dat de kinderen uit haar vorige huwelijk niet meer passen in haar huidige leven met haar Griekse man. Kathleen heeft de huidige man van haar moeder zelfs nog nooit ontmoet. De 15-jarige Kathleen is volop op zoek naar zichzelf, een fase die bij de adolescentie hoort. Kathleen heeft het extra moeilijk in deze periode en maakt regelmatig keuzes die door haar vader en haar schoolomgeving niet worden aanvaard. Vandaar dat Kathleen nu regelmatig met mij komt praten. Lees verder →
Afke, 16 jaar: Mijn vader overleed zeven maanden geleden. Hij had een hersentumor. Hij is twee jaar ziek geweest. Ik kan me het moment nog herinneren toen hij ons vertelde dat hij kanker had, mijn broertje was tien en ik was dertien. We hebben het allemaal meegemaakt, de operatie, de bestralingen, de uitzaaiingen, de chemotherapieën, maar uiteindelijk heeft hij de strijd verloren. Hij is in het hospice gestorven. We waren blij voor hem, want hij had erg veel pijn. In het begin was er opluchting, zowel bij mama, mijn broertje als bij mij. Maar, ondanks dat het al zeven maanden geleden is dat hij dood is gegaan, begin ik mijn vader nu steeds meer te missen.
Het doet mij altijd pijn als mensen zich ongerust maken over het feit dat ze zich binnen een jaar na het overlijden van een dierbare, de overledene zo missen. Zeker als jongeren dat zo voelen. Vandaar dat ik het niet alleen tegen Afke vertelde, maar ook weer aan dit papier vertel: Lees verder →
Sommige mensen vragen wat begeleiding bij rouw en verlies en positieve psychologie met elkaar te maken hebben. Levenslooppsychologie gaat inderdaad uit van de positieve psychologie en deze speelt inderdaad een belangrijke rol in de begeleiding van rouwenden. Maar niet zoals vele positieve psychologie invullen. Positieve psychologie gaat er niet van uit, dat we alles van de vrolijke kant moeten bekijken. Het gedachtegoed van de psychologie is uitgaan van de sterke kanten die iemand heeft.
We willen en kunnen niet de pijn van het verdriet wegnemen. Als iemand dood gaat waarvan je houdt, doet dat pijn. En je mag vertellen over je pijn, want je hebt tijd nodig om te beseffen dat degene waarvan je zoveel hield er niet meer is. Maar we kijken ook naar de sterke kanten om weer hoop te brengen in iemands leven, om kleine stapjes te zetten in een wereld zonder de geliefde naaste.
Zoals Bertie, pas zeven jaar oud toen haar moeder overleed. Bertie was een bescheiden meisje, dat altijd voor iedereen klaarstond. Deze mooie eigenschap had zich al laten zien toen haar moeder ziek was. Ze las haar broertje voor, stopte ’s avonds haar handje in haar vaders hand als hij probeerde zijn tranen te onderdrukken. Door haar bescheiden karaktertje zag ze wat er in haar omgeving speelde. Kon ze aangeven wat ze miste in haar huidige leventje. Kon ze aangeven wat haar broertje nodig had om zich weer thuis te voelen in hun huis zonder mama. En die kracht spraken we aan om haar het gevoel van controle terug te geven over haar leven. Niet dat haar verdriet er minder door werd. Ze miste mama nog steeds, maar door haar bewust te maken, hoe klein ze ook nog was, van haar mooie eigenschap, kreeg ze weer het gevoel van controle over de dagen die voor haar lagen.
Of Ilse, die 21 jaar was toen haar vader overleed. Tot haar sterkste karaktereigenschappen behoorde eerlijkheid en rechtvaardigheid. Hoe jong Ilse ook was, het kijken vanuit het perspectief van een ander was haar kracht. Ze was binnen het gezin de steun en toeverlaat. Ieder kon met zijn verhaal bij haar terecht, en ook al rouwde Ilse zelf op haar eigen unieke wijze, ze probeerde de ander niet om op haar manier te laten rouwen. Ze zag ook hoe goed het haar familieleden deed dat ze met haar konden praten, zonder oordeel, enkel luisterend en accepterend hoe de anderen rouwden. Dit gaf haar de kracht om met het verdriet van de dood van haar vader om te gaan. Hoewel de wereld in eerste instantie leek weggevaagd door het verdriet, geeft de hulp aan anderen hoop op de toekomst. Ze wil nu zelfs van studierichting veranderen om van het steunen van mensen een beroep te maken. Dit doel geeft haar, naast haar verdriet, de kracht om het leven weer te omarmen.
Natuurlijk lossen onze sterke kanten niet de pijn en het verdriet van het verlies op. Natuurlijk is de ontwikkeling van je sterke kanten geen garantie dat er geen tegenslagen zijn in je leven. Het leven is het leven. En bij het leven hoort liefde. En bij liefde hoort rouw. Rouw is de achterzijde van liefde. Maar we kunnen wel kijken naar onze sterke kanten om met pijn om te gaan.
We worden gevormd door het leven dat ons overkomt. Dit geldt niet alleen voor ons als volwassene, maar ook voor het kind.
Het leven gebeurt. Het is al een boot die vaart en soms aanlegt in een haven om iemand uit te laten stappen, die niet meer verder meegaat. Een geliefd persoon sterft. En dan begint voor jou als volwassene en voor je kind een nieuwe wereld.
Het leven kan soms hard zijn. En niet alleen voor ons als volwassenen, maar ook een kind blijft vaak niet bespaard van gebeurtenissen die pijn doen. De dood van opa of oma, of nog dichterbij die van een ouder, broertje of zusje. Maar ook de dood van een huisdier, de echtscheiding van de ouders, een verhuizing, het een jaar over moeten doen van een schooljaar kunnen pijn doen en gevoelens van rouw geven. Ik praat hier over rouw omdat het vaak niet alleen verdrietige gevoelens zijn, maar een chaos van gevoelens van pijn, verdriet, boosheid, angst, schaamte, schuldgevoel enz. Lees verder →
Bij het opschonen van mijn computer kwam ik dit verhaal tegen. Voor degenen die het nog niet kennen: Wat is echt?
‘Wat is ECHT?’, vroeg het Konijn op een dag, terwijl ze samen langs de kant van de kinderkamer lagen.
‘Betekent het iets in je hebben dat zoemt en een hendel die uit je steekt?’
“Echt” is niet hoe je bent gemaakt’, zei het Kale Paard. ‘Het is iets dat je overkomt’.
Ik weet het nog goed op een warme zomerdag, een paar dagen voor mijn verjaardag. Mijn moeder lag ziek op de bank, al een paar dagen. Mijn tante kwam langs om ons huis schoon te maken. Vreemd vond ik dat wel, dat had ze nog nooit gedaan. En mijn oma kwam ook langs en bleef voor ons koken. En ik zat gewoon naast mijn moeder op de bank en hoe meer mensen ons huis binnen kwamen, hoe dichter ik bij mijn moeder op de bank kroop. Lees verder →
Leven en Loslaten 